Τι είναι η Ψυχή; Ένα μεράδι σώματος κατά τον Νίτσε.
Να αληθεύει άραγε; Αν οι σκέψεις είναι υλιστικά παράγωγα, τότε θα πρέπει ανησυχώ για το καταπονημένο σώμα μου. Κάπως έτσι δικαιολογώ το οτί έχω να γράψω ποίημα απο τις 23 του Απρίλη. Για κανέναν δεν έχει σημασία. Μόνον για εμένα που περνάω τούτο το καλοκαίρι σε μια σιωπή γεμάτη εγκαρτέρηση αλλά και ανησυχία. Δεν είναι πάντα η σιωπή, ο πρόδρομος της δημιουργίας, αλλά από την άλλη δεν είναι ποτέ ο γνήσιος εκπρόσωπος του τίποτα. Ανάμεσα στη σιωπή και στο τίποτα, μεσολαβεί κάτι που δεν βρίσκει τις κατάλληλες λέξεις, ένας μουγκός άλτερ έγκος μας, που κάθεται ήρεμα δίπλα μας στο παγκάκι της ενατένισης και που δεν μας μιλάει ποτέ. Μας κοιτάζει όμως και περιμένει κάτι απο εμάς. Κάποτε κάποτε χρειάζεται να ξεκινήσουμε αυτό τον διάλογο εμείς, να μιλήσουμε περί ανέμων στο κενό που μας χωρίζει, να κρύψουμε στα πανιά μιας ανοιχτής, θαλασσινής προσμονής το άρρητο. Είμαστε οι επιθυμίες που δεν βρίσκουν τις λέξεις να ειπωθούν, περισσότερο από οτιδήποτε. Είμαστε το ανεπανάληπτο κονβόυ σκέψεων και ιδεών που συστοιχίζονται με κοινό σημείο το ακατάληπτο της ύπαρξης. Είμαστε η "απροσμέτρητη ματαιότητα της αλήθειας". Ως εκ τούτου: Αντιπαθώ τα ταξίδια επειδή θα πρέπει να σηκώνω βαλίτσες και να παρακολουθώ εικόνες που εννέα στις δέκα αποτελούν επανάληψη του ίδιου πράγματος. Κουράζομαι και ως εκ τούτου, μεμψιμοιρώ, μικραίνει η ψυχή μου, συστέλλεται εντός μου και μου κρύβεται. Στο μόνο που έμαθα στο τελευταίο μου ταξίδι είναι πως όταν οι μάταιες αλήθειες τούτου του κρυπτικού σύμπαντος σου γνέφουν απο μακριά, μπορεί να είναι αιματηρές, όπως λέει ο Δημήτρης Δημητριάδης, αλλά επώδυνες δεν είναι ποτέ. Πες την οποιαδήποτε αλήθεια λοιπόν στον οποιοδήποτε, αρκεί να μην είναi μισή, να μην είναι καμουφλαρισμένη, φιασιδωμένη. Αρκεί να έχει βρει τις λέξεις που την αντιπροσωπεύουν επάξια στο μακρύ ταξίδι της προς την ανακάλυψη. Αν νομίζεις πως δεν τις έχεις βρει, τότε σιώπησε. Νιώσε τον δισταγμό διπλό τη φορά αυτή. Μια για το αβέβαιο και μια για το μάταιο. Αν κάποτε κάποιος είπε μια αλήθεια ολόκληρη, αυτό ήταν μουσική.
Tο παρόν θέμα φιλοτέχνησε με τα μαγικά της δάχτυλα, η Obszenia, που στα όνειρά της επικαλείται τη βοήθειά μου, για να σώσουμε τον κόσμο. Δεν απορώ που οι άνθρωποι προστρέχουν περισσότερο σε αυτούς που επικυρώνουν το αβέβαιο.
"Επιστήμονες του συρμού μας λένε οτί το πάθος μας για την αλήθεια είναι όντως μια πάθηση. Σύμφωνα με τα όσα αντιλαμβάνομαι, ή εν λόγω θεωρία σχετίζεται με το γεγονός οτί χρησιμοποιούμε κυρίως το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου μας, με τα κέντρα του λόγου, το ελληνικό κομμάτι, το φιλόδοξο, το δεσποτικό, το κυρίαρχο μισό. Στο παραμελημένο δεξιό τμήμα εδρεύει ή αγάπη, ή διαίσθηση, ο οίκτος, οι πιο παλιοί οργανικοί τρόποι που μας επιτρέπουν να αποκτούμε εμπειρία του κόσμου και όχι να τον γραπώνουμε άπ' το λαιμό. Μας προτρέπουν να εγκαταλείψουμε την περήφανη εικόνα του Homo Sapiens -του ανθρώπου της γνώσης, του κυνηγού της γνώσης- και να προσεγγίσουμε τη χαριτωμένη εικόνα του Homo Ludens, που σημαίνει, απλούστατα, άνθρωπος παιχνιδιάρης, άνθρωπος χαλαρός και διαισθητικός, ύπαρξη Βουκολική. Αυτά πού μετρούν περισσότερο, μας διαβεβαιώνουν, αν δεν θέλουμε να καταλήξουμε κυριολεκτικά σε κοινωνική αυτοκτονία, δεν είναι ή έρευνα για το χιμαιρικό, το ενδεχομένως καταστροφικό συμβάν, αλλά ή αναζήτηση του εαυτού, της ταυτότητας, της κοινότητας. Ίσως —και αυτό μας το λένε άνθρωποι εξαιρετικά ακέραιοι- ίσως υπάρχουν ήπιες μορφές ενέργειας, ή ανακύκλωση και ή διατήρηση, μια απόπειρα για την άρση της ζημιάς πού επήλθε από τη σπατάλη, από την αυτοκτονική βαρβαρότητα της βιομηχανικής επανάστασης στην οποία αναφερθήκαμε μιλώντας για τον Λεβι-Στρώς.
Κι αν υφίσταται ή αποκαλούμενη εναλλακτική τεχνολογία, γιατί να μην υφίσταται εναλλακτική λογική, εναλλακτικός τρόπος σκέψης και συναισθήματος; Προτού γίνει κυνηγός και φονιάς, ό άνθρωπος συνέλεγε καρπούς στις παρυφές του Κήπου της Εδέμ. Σ' αυτό θα αποτολμούσα να δώσω τις ακόλουθες απαντήσεις. Δεν πιστεύω οτί θα λειτουργήσει. Στο πιο ωμό, στο πιο εμπειρικό επίπεδο (έκτος από περιπτώσεις μαζικής στρατιωτικής ή πολεμικής καταστροφής), δεν άπαντα στην ιστορία κανένα παράδειγμα πολύπλοκου οικονομικού και τεχνολογικού συστήματος πού να πισωγυρίζει σε πιο απλό, πιο πρωτόγονο στάδιο ύπαρξης. Συμφωνώ οτί ατομικά μπορεί να συμβεί. Όλοι μας, πιστεύω, γνωρίζουμε κάποιον παλιό συνάδελφο από το πανεπιστήμιο ή φοιτητή πού έχει αναπτύξει τη δική του βιολογική καλλιέργεια, πού ζει σε μια καλύβα στο δάσος, πού προσπαθεί να εκπαιδεύσει τα παιδιά του μακριά από το σχολικό σύστημα. Σε ατομικό επίπεδο, ενδέχεται να λειτουργεί. Κοινωνικά, κατά τη γνώμη μου, είναι ουτοπία.
Κατά δεύτερο λόγο, κι αυτό είναι πιο σημαντικό, αντιβαίνει στην ιστορία του εγκεφαλικού φλοιού μας, του εγκεφάλου όπως τον έχουμε χρησιμοποιήσει εμείς οι Δυτικοί. Στον εγκέφαλο μας, ή αναζήτηση της αλήθειας είναι, φρονώ, μοιραία χαραγμένη - και ξέρω πώς, όταν χρησιμοποιώ τη λέξη χαραγμένη, δανείζομαι μια προβληματική μεταφορά. Χαραγμένη, νομίζω, μέσω της διατροφής, του κλίματος, των οικονομικών παραμέτρων, πού για πρώτη φορά πυροδότησαν τις εγγενείς ικανότητες εκείνων των θαυμαστών και επικίνδυνων ανθρώπων, των αρχαίων Ελλήνων, και προκάλεσαν μια μεγάλη και διαρκή έκρηξη του πνεύματος.
Αν δεν έχω πέσει εντελώς έξω, θα συνεχίσουμε να υποβάλλουμε διαρκώς ερωτήσεις. Ό Γερμανός φιλόσοφος Heidegger το διατυπώνει θαυμάσια. Οι ερωτήσεις είναι ή ευλάβεια, ή προσευχή της ανθρώπινης σκέψης, λέει. Εγώ προσπαθώ να το θέσω λίγο πιο ωμά. Εμείς, οι Δυτικοί, είμαστε ένα ζώο φτιαγμένο για να ρωτάει και να προσπαθεί να βρίσκει απαντήσεις ανεξαρτήτως του κόστους. Δεν θα θεσμοθετήσουμε την ανθρώπινη αθωότητα. Ενδέχεται να δοκιμάσουμε, τοπικά, εδώ κι εκεί. Ενδέχεται να επιχειρήσουμε να διαχειριστούμε το περιβάλλον με περισσότερη προσοχή. Ενδέχεται να επιχειρήσουμε να περιορίσουμε ως ένα σημείο τη βάναυση σπατάλη, την άσκοπη βαρβαρότητα και σκληρότητα απέναντι στα ζώα, απέναντι στα λιγότερο προνομιούχα ανθρώπινα πλάσματα, πράγματα πού χαρακτήριζαν ακόμα και τη λαμπρή περίοδο της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού. Αυτό, αναμφίβολα, πρέπει να γίνει.
Όμως, στην ουσία, είμαστε αρκετά σκληρά σαρκοβόρα, γεννημένα για να προχωράμε μπροστά και να ξεπερνάμε τα εμπόδια. Για την ακρίβεια, τα εμπόδια μας μαγνητίζουν. Υπάρχει βαθιά μέσα μας κάτι πού προτιμά τη δυσκολία, πού επιζητεί την μπερδεμένη ερώτηση. Σε ένα ανώτερο επίπεδο, αυτό συμβαίνει επειδή οι πιο προικισμένοι, οι πιο δραστήριοι ανάμεσα μας γνωρίζουν από καιρό -χωρίς ίσως να το εκφράζουν- ότι ή αλήθεια είναι πιο σύνθετη από τις ανάγκες του ανθρώπου, οτί, στην πραγματικότητα, ενδέχεται να είναι εντελώς ξένη, ίσως και αντίθετη, με τις ανάγκες του. Θα προσπαθήσω να εξηγήσω τι εννοώ. Ή άποψη πώς ή αλήθεια είναι κατά κάποιον τρόπο φιλική προς τον άνθρωπο, πώς ή κάθε ανακάλυψη θα είναι, εντέλει, προς όφελος του είδους, συνιστούσε μια βαθιά αισιόδοξη πτυχή της αρχαίας ελληνικής σκέψης και, φυσικά, του ευρωπαϊκού ορθολογισμού. Ίσως χρειάζεται πολύς καιρός μέχρι να φανούν τα οφέλη. Μεγάλο μέρος της έρευνας δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με άμεσα οικονομικά και κοινωνικά οφέλη. Άν όμως περιμένεις αρκετά, αν στύψεις το μυαλό σου, αν ή αναζήτηση σου είναι αμερόληπτη, τότε ανάμεσα σε σένα και την αλήθεια πού ανακάλυψες θα υπάρξει βαθιά αρμονία. Αναρωτιέμαι αν αυτό ισχύει ή αν ήταν ή μεγαλύτερη ρομαντική ψευδαίσθηση μας. Φαντάζομαι την αλήθεια να καιροφυλακτεί στη γωνία μέχρι να πλησιάσει ό άνθρωπος - έτοιμη να τον χτυπήσει κατακέφαλα. Στα τρία προηγούμενα παραδείγματα -υπάρχουν δε και πολλά άλλα- μας δόθηκε ίσως μια μάλλον τρομακτική εικόνα ενός σύμπαντος πού δεν προορίζεται να μας προσφέρει ανακούφιση ούτε να εξασφαλίζει την επιβίωση μας, για να μη μιλήσω για την οικονομική και κοινωνική μας πρόοδο στη μικροσκοπική Γη.
Οι υπέρμαχοι της οικολογίας μας λένε σήμερα οτί είμαστε φιλοξενούμενοι σε τούτη τη Γη. Δεν χωρά αμφιβολία. Και είμαστε, ασφαλώς, φιλοξενούμενοι σε ένα ιδιαιτέρως εκτεταμένο και ακατανόητα ισχυρό σύμπαν, του οποίου τα στοιχεία, οιί σχέσεις, δεν ήταν κομμένα και ραμμένα στα μέτρα μας ούτε ανάλογα με τις ανάγκες μας. Εντούτοις, ή εξέχουσα αξιοπρέπεια του είδους μας ταυτίζεται με την ανιδιοτελή αναζήτηση της αλήθειας. Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη αφιλοκέρδεια από εκείνη πού θέτει σε κίνδυνο και ίσως θυσιάζει την ανθρώπινη επιβίωση. Κατά τη γνώμη μου, η αλήθεια έχει μέλλον. Κατά πόσον έχει και ο άνθρωπος, αυτό δεν είναι τόσο σαφές. Όμως δεν γίνεται να μην έχω άποψη για το ποιο από τα δύο είναι το σημαντικότερο.''
Τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στον George Steiner, απο το βιβλίο του Η Νοσταλγία του Απόλυτου.
