H Απόλαυση του Κειμένου

"......Κι όμως το πιο κλασικό κείμενο (ένα μυθιστόρημα του Ζολά, του Μπαλζάκ, του Ντίκενς, του Τολστόι) έχει μέσα του ένα είδος εξασθενημένης τμήσης : δεν το διαβάζουμε ολόκληρο με την ίδια αναγνωστική ένταση. Επιβάλλεται ένας ρυθμός, αβίαστος κι ελεύθερος, πού πολύ λίγο σέβεται την ολότητα του κειμένου. Η απληστία μάλιστα της γνώσης μας παρασέρνει να δρασκελίζουμε ή να ξεπερνάμε ορισμένα μέρη (πού τα προαισθανόμαστε ως « βαρετά ») για να ξαναβρούμε το ταχύτερο τα καυτά μέρη της ιστορίας (που είναι πάντα οι αρθρώσεις της : αυτό που προωθεί την αποκάλυψη του αινίγματος ή του πεπρωμένου) : πηδάμε ατιμώρητα (κανένας δεν μας βλέπει) τις περιγραφές, τις εξηγήσεις, τους στοχασμούς, τις συζητήσεις. Μοιάζουμε έτσι με τον θεατή του καμπαρέ πού ανεβαίνει στην σκηνή κ' επιταχύνει το στρίπ-τήζ της χορεύτριας, βγάζοντας της μάνι-μάνι τα ρούχα, αλλά με τη σειρά, δηλαδή : με το σέβας από τη μια, αλλά κ' επισπεύδοντας από την άλλη την τελετουργία (σαν τον παπά πού καταπίνει τα ευαγγέλια του). Ή τμήση, πηγή ή μορφή της απόλαυσης, φέρνει εδώ αντικριστές δύο πεζές πλευρές· αντιπαραθέτει ό,τι είναι χρήσιμο για τη γνώση του μυστικού κι ότι της είναι άχρηστο. Είναι μια ρωγμή προερχόμενη από μιαν απλή αρχή της λειτουργικότητας, Δεν παράγεται απευθείας από την ίδια τη δομή των γλωσσών, αλλά μόνο τη στιγμή της χρήσης τους. Ο συγγραφέας δεν μπορεί να την προβλέψει : δεν μπορεί να θέλει να γράψει εκείνο πού δεν θα διαβαστεί. Κι όμως, ό ρυθμός ακριβώς αυτού πού διαβάζουμε κι αυτού πού δεν διαβάζουμε είναι πού προκαλεί την απόλαυση των μεγάλων αφηγημάτων : διάβασε κανείς ποτέ λέξη προς λέξη τον Προύστ, τον Μπαλζάκ, το Πόλεμος και Ειρήνη ; (Καλότυχος ο Προύστ : από τη μιαν ανάγνωση στην άλλη, δεν πηδάς ποτέ τα ίδια μέρη). Έτσι λοιπόν, αυτό πού χαίρομαι σε μιαν αφήγηση δεν είναι άμεσα το περιεχόμενο της ούτε καν η δομή της, αλλά μάλλον οι γρατσουνιές πού κάνω στο ωραίο περίβλημα : τρέχω, πηδώ, σηκώνω το κεφάλι, ξαναβουτώ. Καμιά σχέση με τη βαθειά σχισμή πού το ηδονικό κείμενο χαράζει στην ίδια τη λαλιά, και όχι απλώς στο πρόσκαιρο της ανάγνωσης του.

Έχουμε έτσι δυο τρόπους ανάγνωσης : ο ένας πάει κατευθείαν στις αρθρώσεις της ιστορίας, αντικρίζει την έκταση του κειμένου, αγνοεί τα παιχνιδίσματα της γλώσσας (όταν διαβάζω Ιούλιο Βερν προχωρώ γρήγορα : χάνω από το λόγο, κι ωστόσο ή ανάγνωση μου δεν σκαλώνει από το χάσιμο κάποιας λέξης— με την έννοια πού μπορεί να έχει τούτος ο όρος στη σπηλαιολογία)· ή άλλη ανάγνωση δεν προσπερνάει τίποτα. Ζυγιάζει, κολλάει στο κείμενο, διαβάζει, αν μπορούμε να πούμε, προσεχτικά και παράφορα, συλλαμβάνει σε κάθε σημείο του κειμένου το ασύνδετο πού τέμνει τα λεγόμενα — και όχι την πλοκή : δεν την αιχμαλωτίζει ή (λογική) έκταση, το ξεφύλλωμα των αληθειών, αλλά το φύλλωμα της σημαινότητας δηλαδή όπως στο παιχνίδι « πάνω χέρι-κάτω χέρι», ή διέγερση δεν προέρχεται από την ανταγωνιστική σπουδή, αλλά από ένα είδος κάθετου πανδαιμόνιου (το κάθετο της γλώσσας και του αφανισμού της)· είναι ή στιγμή οπού το κάθε (διαφορετικό) χέρι πηδάει πάνω από το άλλο (και όχι το ένα μετά το άλλο), όταν δημιουργείται το κενό καί παρασέρνει το θέμα του παιχνιδιού — το θέμα του κειμένου. Όμως, πολύ παράδοξα (τόσο έχει επικρατήσει ή γνώμη πώς αρκεί να κάνεις γρήγορα για να μην πλήξεις), ή δεύτερη τούτη, εφαρμοσμένη (στην κυριολεξία), ανάγνωση είναι εκείνη πού ταιριάζει στο μοντέρνο κείμενο, στο οριακό κείμενο. Διαβάστε αργά, διαβάστε ολόκληρο ένα μυθιστόρημα του Ζολά — το βιβλίο θα σας πέσει από τα χέρια. Διαβάστε στα γρήγορα, κομματιαστά, ένα μοντέρνο κείμενο — το κείμενο γίνεται σκοτεινό, κλειστό στην απόλαυσή σας. Θέλετε να συμβεί κάτι και δεν συμβαίνει τίποτα. Γιατί αυτό που συμβαίνει στην γλώσσα δεν συμβαίνει στο λόγο. Αυτό που «έρχεται», αυτό που «φεύγει», το κενό ανάμεσα στις δύο άκρες, το μεσοδιάστημα της απόλαυσης, δημιουργείται μέσα στον όγκο των λεγομένων, στην έκφραση, κι όχι στη συνοχή των εκφραζομένων.

Να μην καταβροχθίζεις, να μην καταπίνεις, αλλά να βοσκάς, να ψιλολογείς σχολαστικά, να ξαναβρείς για να διαβάσεις τους σημερινούς συγγραφείς, την άνεση των παλιών διαβασμάτων: να είσαι αριστοκράτης αναγνώστης."

Η Απόλαυση του Κειμένου
Ρολάν Μπαρτ